 |
|
 |
Onderzoek laat zien dat een op de zes senioren ten onrechte geen huurtoeslag krijgt.
Pressiegroepen zeggen dat meer voorlichting nodig is. Maar onderzoeksdata suggereren dat schrikeffecten na terugvorderingen doorslaggevend zijn.
Ooit een toeslag aangevraagd? Best complex. Veel complexer dan je als buitenstaander zou denken als je de vragen ziet die gesteld worden op het formulier. Het aanvraagformulier volgt overigens gewoon de wettelijke criteria, dus wat dat betreft niets aan de hand. Waar gaat het dan mis?
Mijn advies is om altijd huurtoeslag en zorgtoeslag aan te vragen, maar een inkomen in te vullen waarmee je nog net het minimum aan toeslag krijgt uitbetaald. Ik leg later uit waarom.
Volgens berichten op TV en vervolgens in gedrukte media is er meer voorlichting nodig, omdat vooral "kwetsbare groepen en migranten" de toeslagen niet aanvragen. Dat wekt mijn interesse.
Het onderzoek waar naar verwezen wordt is vrij kort. Geen woord over migranten, zelfs niet over “kwetsbare groepen”. Dan maar eens te rade gaan bij het CBS, dat de data verzamelde. Neen, ook de tabellen met data zeggen er niets over. Ging er ergens een journalist op de loop met de eigen fantasie? Of is er misschien iets over gezegd op een persconferentie? Welke lastige vragen zijn daar gesteld? Mompelden organisaties die het onderzoek betaalden er met rood hoofd iets onverstaanbaars dat niet gebaseerd was op onderzoek?
Het onderzoek gaat uitsluitend over mensen van 55 jaar en ouder, die verder “senioren” genoemd worden. Ik denk dat je verrassende uitkomsten krijgt als je ook naar andere leeftijdsgroepen kijkt. Helaas is er geen pressiegroep die dat onderzoek wil betalen. Er is gekeken naar zowel huurtoeslag als naar zorgtoeslag.
De zorgtoeslag gaat op individueel niveau om minder geld. Daarom vind ik de zorgtoeslag eigenlijk minder boeiend. Toch lijkt de dataverzameling een nare systematiek te verraden. Voor de gehele groep senioren geldt dat van de 1,3 miljoen mensen die recht hebben op zorgtoeslag, ruim 10% deze niet aanvraagt.
Een naar detail, waar ik verder niet op in ga, is dat in de onderzochte jaren 2014 tot en met 2016 het percentage mensen dat de zorgtoeslag ten onrechte niet aanvraagt van 7% naar 10% is gestegen. Dit zou er op kunnen duiden dat steeds meer mensen bang zijn voor de nare afloop van een (te hoge) aanvraag. Om daar meer over te kunnen zeggen is kwalitatief onderzoek nodig, maar dat is veel duurder. Bovendien is er geen lobby die belang heeft bij financiering van dit onderzoek.
Wat wel blijkt uit onderzoek is dat als mensen jonger zijn, het percentage groter is dat de zorgtoeslag ten onrechte niet aanvraagt. Het onderzoeksrapport meldt dat 14% van de jongste onderzocht groep (van 55 tot 65 jaar) de zorgtoeslag ten onrechte niet aanvraagt. Dit geldt voor 6% van de 75-plussers. De dataverzameling van het CBS is echter veel schokkender. De groep die er in de data van het CBS uit springt is de leeftijdsgroep van 65 tot 70 jaar. Hoe zou dat komen?
Natuurlijk op geen enkele manier wetenschappelijk met data onderbouwd heb ik wel een idee. In mijn praktijk als belastingadviseur zie ik dat mensen in het jaar van hun pensionering geconfronteerd worden met extra inkomen. In dat jaar worden veel kleine pensioenen afgekocht, fiscaal belast uitbetaald. Tegelijkertijd beginnen ook reguliere pensioenen en AOW uit te betalen. En wie toevallig een gewild kunstje kent (door opgebouwde expertise) wordt gevraagd nog een jaartje bij het bedrijf te blijven. Mijn advies is altijd om zo veel mogelijk uitkeringen van pensioenen twee jaar uit te stellen. Helaas kan dat kan niet altijd. Soms zijn er ook nog overwegingen die te maken hebben met het veilig stellen van rechten voor nabestaanden.
Een rol speelt dat veel senioren (de term werd al eerder geďntroduceerd) in hun laatste werkzame jaren zijn geconfronteerd met een daling van hun inkomen. Denk aan langdurige gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid en werkloosheid, en aan stapeling van kleine en slecht betaalde baantjes. Kortom: het jaar van pensionering staat voor velen voor een stijging van het inkomen. Vaak structureel, maar meestal ook nog eens voor een incidenteel jaar.
Wie eenmaal een toeslag heeft aangevraagd krijgt deze over het algemeen automatisch ook het volgende jaar. De hoogte van toeslagen wordt gebaseerd op het inkomen dat in het verleden was opgegeven. Maar nu komt de meest wrange grap van het hele stelsel. Alle maandelijkse uitbetalingen hebben geen hogere status dan die van een voorschot. Na afloop van het jaar moet je aangifte inkomstenbelasting doen. Het dan berekende inkomen bepaalt je uiteindelijke recht op toeslagen.
Blijkt dat je meer inkomen had dan oorspronkelijk was verwacht, dan moet je de ontvangen bedragen terugbetalen. Dat is geld wat mensen niet meer hebben. De toeslagen zijn bedoeld voor mensen die onvoldoende inkomen hebben om alles te betalen. Geld gaat op zodra het binnen komt.
De doelgroep van de toeslagen beschikt niet over de buffers die nodig zijn om in een keer een fors bedrag terug te betalen. Dat besef bestaat gelukkig ook bij de uitvoeringsinstantie, de Belastingdienst. Een telefoontje volstaat al om een betalingsregeling te krijgen, die je twee jaar ruimte geeft om terug te betalen. Maar wat blijft is dat je moet terugbetalen, en zoals gezegd: de doelgroep heeft daar niet de middelen voor. Niet verwonderlijk dus dat toeslagen vaak meer negatieve herinneringen aan afbetalingsregelingen oproepen dan positieve herinneringen aan iets wat je krijgt. Niet goed voor draagvlak van beleid onder het electoraat.
Te beredeneren is wanneer effecten zichtbaar raken. Na een kalenderjaar met een hoger inkomen dan in het voorafgaande jaar zul je een schrikeffect zien. Doordat berekeningen lang op zich laten wachten moet je rekening houden met een vertraging tot drie jaar. Van de slachtoffers hoor ik dan vaak “dit nooit meer”, waarmee ze bedoelen dat ze geen toeslagen meer willen aanvragen. Wat mensen mij vertellen is dat ze nog liever het inkomen hebben dat volgens de overheid te laag is, dan dat ze daar ook nog eens aflossingen op een schuld van moeten betalen.
Er is onderzoek gedaan onder senioren, maar niet onder andere leeftijdsgroepen. Reken maar dat je ook daar een schrikeffect ziet in de jaren na een inkomenssprong. En sinds we niet meer (midden) in de vorige eeuw leven, komen die inkomenssprongen heel vaak voor. De vaste baan is geen regel meer, het stapelen van kleine baantjes is niet meer weggelegd voor jongeren, we zijn allemaal meer gewend dat het een jaar kan meezitten (en dat het een jaar kan tegenzitten). Voorheen ongekend heftige inkomensschommelingen zijn het gevolg. De vertragingsfactor in de afrekening van toeslagen voelt voor velen als een nekslag.
Bij de leeftijdsgroepen boven de 75 zie je in de data van het CBS dat relatief weinig mensen (minder dan 6%) de zorgtoeslag ten onrechte niet aanvragen. Beschuldig mij gerust van slecht denken over familie, maar mij zou het niet verbazen als dit een gevolg is van wat ik het schoondochtercomplex noem. Vanaf een bepaalde leeftijd neemt familie steeds vaker het heft in handen om de zaken goed te regelen. De aanvraag van toeslagen hoort daar bij.
De huurtoeslag gaat om veel grotere bedragen dan de zorgtoeslag. Ook zijn de grenzen meer rigide. Al bij een kleine schommeling in het inkomen heeft dit enorme consequenties voor het recht op huurtoeslag. Een wisseling van baan, zeker bij onverwacht veel overwerk, kan op jaarbasis zomaar drieduizend Euro terug te betalen huurtoeslag betekenen. En let wel, we hebben het nog steeds over mensen met een inkomen dat te laag is om een serieuze buffer op te bouwen. Het is de groep die rond het minimumloon verdient, de groep die marginaal vaak meer dan 80% belasting betaalt (als je rekening houdt met de afname van toeslagen). Die mensen kunnen zich geen aflossingen op schulden permitteren. Dat vertaalt zich er in dat die mensen vinden dat zij zich geen (aanvraag van) huurtoeslag kunnen permitteren. Je ziet het terug in de cijfers: van de senioren vraagt 17% ten onrechte geen huurtoeslag aan. Het zou mij niet verbazen als dit percentage nog veel hoger is bij andere leeftijdsklassen.
Mijn advies aan bijna iedereen is om alle toeslagen standaard wel aan te vragen. Dit is nodig om je rechten veilig te stellen. Zo voorkomen je dat je toeslag wordt afgewezen omdat je aanvraag te laat is ingediend. Heb je eenmaal een toeslag aangevraagd, ook al was je aanvraag veel te laag, dan volgt hoe dan ook een afrekening nadat je aangifte inkomstenbelasting is ingediend. Dat kan dus zomaar een leuke verrassing van tweeduizend Euro zijn. Tegelijkertijd: zet alle ontvangen toeslagen op een aparte spaarrekening. Daar mag je pas aan komen nadat de definitieve beschikking van de toeslagen een half jaar oud is. Moet je een ontvangen toeslag terugbetalen, dan heb je het geld tenminste liggen.
Die alom geroemde zelfredzaamheid van burgers zie ik als een farce. Meestal is het meer schone schijn, die iedereen perfect ophoudt, dan dat het werkelijkheid is. De toeslagen zijn de lakmoesproef, waarbij het papiertje fel rood kleurt.
Wie op school minder scheikunde had kan thuis in de keuken een leuk proefje doen: laat in twee pannetjes wat rode kool een half uur koken, waarbij in een van de pannetjes een in plakjes gesneden zure appel wordt meegekookt. Lakmoes!
De meeste vragen om het recht op toeslagen te bepalen worden nu al gesteld in de aangifte inkomstenbelasting. Laat dus de aanvraagformulieren voor toeslagen weg en geef gewoon iedereen de toeslagen waar hij recht op heeft. Dat kan gewoon na afloop van het jaar. Wil je toch maandelijks een voorschot? Laat per maand door de gemeentelijke sociale dienst bepalen op hoeveel je recht hebt. Wie geen zin heeft in dat maandelijkse contact met een ambtenaar, die kiest er voor om te wachten tot na de aanslag inkomstenbelasting.
Jeroen van Rossum, 13 september 2018.
